جاویدالاثرشهیدفرهاد(محمدرضا) معصومیان

هویت جنسی یا خودپنداره، برداشت و احساس فرد از خودش به منزله یک زن و یا یک مرد است. توجه به خودپنداره شخص در امر راهنمایی، مشاوره، تربیت و درمان‌های روان شناختی بسیار مهم است. اینکه خانمی‌از خودپنداره خود یک زن موفق را در سر داشته باشد با خانم دیگری که این رضایت را از زن بودن خود ندارد، تفاوت‌های روانشناختی و نیز کارکردهای رفتاریمتفاوتی بروز می‌کند.

یکی از مولفه‌های رضایت از زندگی، خودپنداره مثبت است. بدین معنا که زن از زن بودن خود رضایت داشته باشد و نقش‌هایی که برای جنسیت او در خانواده و جامعه در نظر گرفته شده است مورد رضایت او باشد و در مورد مردان نیز به همین گونه باشد.

دومین دسته از صفات مرتبط با جنسیت با فراسیدن سن بلوغ در انسان شکل می‌گیرد و به گونه‌‌‌ای خودنمایی می‌کند.

این خودنمایی در دختران از حدود سنین نه یا ده سالگیو در پسران از حدود سن سیزده یا چهارده سالگی آغاز می‌شود. تغییر تن صدا، روییدن مو در قسمت‌های خاص بدن، درشت شدن سینه‌ها، بلند شدن قد و ... از جمله این موارد می‌باشد.

این تغییرات وابسته به جنسیتاست. یعنی در دختران دسته‌‌‌ای از تغییرات فیزیولوژی اتفاق می‌افتد و دسته‌‌‌ای دیگر از تغییرات خاص پسران است.

این دسته از تغییرات باعث آن می‌شود که نوجوان نسبت به هویت جنسی خود باوری را پیدا کند. هر چقدر این تغییرات با آگاهی و بینش صورت گیرد زمینه شکل گیری این خودپندارهو یا به عبارتی دیگر، هویت جنسی کامل تر خواهد بود.

یکی از علل محیطی موثر بر شکل گیری هویت جنسی، نظام تنبیه و تشویقی است که والدین و یا مربیان در قبال رفتارهای کودک از خود نشان می‌دهند. نوع تربیت کودک و آموزشی که از بیرون انجام می‌گیرد تاثیر بسیار مهمی‌در شکل گیری این خودپنداره دارد. به عنوان نمونه به دختران گفته می‌شود که آرام بنشینند و یا نوع خاصی صحبت کند و یا در مقابل گریه کردن او واکنشی نشان داده می‌شود که در مقابل گریه‌های یک پسر این واکنش بالعکس می‌باشد. بارها شنیده اید که به یک کودک پسری که گریه می‌کند، می‌گویند مرد گریه نمی‌کند و ...

این نظام تنبیه و تشویق تحت تاثیر عرف، فرهنگ جامعه، دانش‌های علوم انسانی، دین ساخته می‌شود. هرچقدر این موارد منطبق بر همان پایه‌های زیستی جنسیت باشد، شکل گیری هویت جنسی بیشتر منطبق بر واقعیت است.

یکی دیگر از عوامل موثر بر شکل گیری هویت جنسی، ادبیات زبانی حاکم در جامعه است. منظور از ادبیات زبانی، نوع گفتگو وصفاتی است که در یک زبان از آن بهره گیری می‌شود. آنچه در بحث ما مهم است، نوع از صفات مثبت و منفی در ادبیات زبانی است. به عنوان نمونه، در ادبیات جامعه‌‌‌ای اگر شجاعت، جسارت و خوشبختی را به مرد حواله دهند و نگون بختی و کلفتی در خانه را صفات زن بداند، همین ادبیات زبانی باعث آن می‌شود که دختران در این جامعه نسبت به خودپنداره خود نگاه بدی داشته باشند و پسر بودن را دارای ارزش بیشتری در ذهن خود بدانند.

مادری که در هنگام کار خانه داری، آن را یک کار ناپسند اعلام کند، به دخترخود این پندار را انتقال می‌دهد که دختر بودن و زن بودن یک امر ناپسند است.

تبعیض یکی از عوامل محیطی مهم در شکل گیری خودپنداره افراد است. تبعیضی که درجامعه امروزین دیده می‌شود آن است که جنس مرد بر زن دارای برتری هست که این نوع نگاه از منظر دین، امر باطلی است. در بررسی گزاره‌های دینی آن چه به عنوان ارزش و اعتبار انسان‌ها شمرده می‌شود، تقوا و پرهیزگاری ایشان است نه جنسیت آن. از همین روی در زمانی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به نبوت برگزیده شدند، یکی از فعالیت‌های مبارزاتی ایشان با اندیشه‌های جاهلیت، بیان ارزش و کرامات زنان است.

پس باید برای اینکه جامعه‌‌‌ای شکل بگیرد که هویت جنسی دختران و پسران در آن به خوبی منطبق بر واقعیت باشد، لازم است این تبعیضات از جامعه رخ برکند و معیار برتری انسان‌ها، بر اساس تقوا باشد نه بر اساس جنسیت.